Hoe life counseling helpt bij burn-outklachten
door Jos Nierop
Burn-outklachten komen veel voor. Het is een containerbegrip, want wat er werkelijk aan de hand is, daarop bestaan vele antwoorden. We kunnen wel stellen dat burn-outklachten iets te maken hebben met een te hoge dosis stress (en angst).
In Nederland zijn duizenden mensen bezig met het verzachten en verlichten van de klachten: burn-out coaches, organisatiedeskundigen, bedrijfsartsen, therapeuten en… geestelijk verzorgers of life counselors. In dit stuk onderzoeken we het fenomeen ‘burn-outklachten’ vanuit het perspectief van de life counselor, die zich bezighoudt met zingeving en levensvragen. De rol van zingeving bij burn-out – en het feit dat burn-out altijd een kans is tot persoonlijke groei – krijgt namelijk nog te weinig aandacht.
Herstellen van burn-outklachten 101
Wanneer je langdurig veel stress ervaart, spannen je spieren zich aan, je gaat hoger en sneller ademhalen en je wordt steeds moeier. Ook mentaal loopt het vast: je concentratie verslapt, je verliest het overzicht en je voelt emoties als verdriet, woede, angst en frustratie. In eerste instantie kan het zo zijn dat de stress verdovend werkt, en daardoor voel je juist minder, wat risicovol is.
Zie het als een tunnel, zonder een goed besef van die tunnel. Je weet het wel een beetje, maar de stress en emoties werken vernauwend en sturen je gedrag: overleven! Dat is geen pretje, het kan lijken alsof de oplossingen die je uitprobeert niets voor je doen.
De experts raden in het geval van overspanning of burn-out aan: neem langdurige rust, neem afstand, ga de natuur in. Ga daarna – verspreid over meerdere weken – reflecteren op de oorzaken van de stress, en ga dan heel rustig aan weer wat meer doen en oefenen met nieuw gedrag. Dit herstellen kan aanvoelen als ‘lege dag na lege dag’. Na je ontbijt moet je rustig aan doen, een kleine wandeling, niet naar schermen kijken… Als burn-out coach en ervaringsdeskundige weet ik dat het soms wat veel gevraagd is: we zijn het niet gewend om zo weinig te doen, en de verveling of zinloosheid kan beklemmend aanvoelen. Psychologen zijn dan ook zo verstandig om aan te raden om ontspanning en rust af te wisselen met plezier en afleiding (naast wat dagelijkse structuur).
De uitdaging van het mens-zijn
Heb ik de vraag ‘wat zijn burn-outklachten?’ in zijn essentie beantwoord? Ik denk het niet. Ik ben benieuwd wat er onder die klachten schuilgaat. Een jongeman van dertig die steeds maar (te) hard werkt, steeds het gevoel heeft dat hij alles moet controleren, en zo steeds weer terugvalt in uitputting, wat speelt daar werkelijk? In de eerste plaats is de jongeman een mens die ongevraagd op de aarde is geworpen en daar geconfronteerd werd met het huidige westerse wereld- en mensbeeld. De verwachtingen van zijn ouders en de maatschappij werden duidelijk. Hij doet zijn best om ‘iemand te worden binnen die kaders’ – om aan alle (soms erg hoge) verwachtingen te voldoen, rennend naar meer succes en geluk.
De man is net als iedereen kwetsbaar en afhankelijk van zijn omgeving. Hij lijdt verliezen en hij faalt zo nu en dan. Een niveau ‘dieper’ speelt er ook van alles, maar daar heeft deze persoon nog weinig naar gekeken: wat wil ik werkelijk? Waarom ben ik hier?
Mens-zijn is soms verwarrend en spannend, en dit zijn veelvoorkomende vragen, die we vaak niet expliciet stellen. Wanneer we de jongeman adviseren om langdurig rust te nemen, in de vorm van slaap, wandelingen en het verminderen van prikkels, dan is dat een prima advies. Maar de kans is groot dat hij geconfronteerd wordt met levensvragen, die zich kunnen uiten in een ‘algemeen’ gevoel van verwarring, rusteloosheid of zinloosheid. Waarom overkomt mij dit?
De rol van zingeving bij burn-outklachten
Ik schreef mijn masterthesis over zingeving bij burn-out. Daarvoor interviewde ik mensen die last hebben van (hevige) burn-outklachten. Zij waren onder behandeling bij een psycholoog. Ik kon diverse patronen ontwaren. Zo bleek dat er in de aanloop naar en tijdens een burn-out wat betreft zingeving veel op het spel staat.
Tijdens het ontstaan kan er bijvoorbeeld sprake zijn van het ‘opofferen’ van het heden voor de hoop op een ‘betere’ (succesvollere, gelukkigere) toekomst, de ander je waarde laten bepalen, weinig erkenning krijgen, eenzaam zijn, het gevoel hebben tekort te schieten. Dit zijn voorbeelden van ‘een gebrek aan zin in het leven’.
Tijdens een burn-out kunnen mensen een doelloosheid ervaren, een gebrek aan samenhang in het levensverhaal (‘dan stort je in en dan heb je geen idee meer waarom je überhaupt op deze wereld bent’), een gevoel van falen… Wederom spelen hier ervaringen van zinloosheid. Falen is pijnlijk in een maatschappij die succes en geluk op een voetstuk plaatst.
Het is van belang om dit te erkennen, want mensen verlangen naar betekenis; ze kunnen niet zonder. Zet iemand op een eiland met een cocktail, en na een aantal weken is de lol er vanaf en slaat de verveling toe. Die verveling neemt na verloop van tijd de vorm aan van een beklemmend gevoel van zinloosheid.
Tijdens het herstel is het onder andere van belang dat mensen zich waardevol gaan voelen ondanks (… vul maar in); dat mensen zicht krijgen op wat er nog wel is. Uit diverse wetenschappelijke studies blijkt dat de ellende van een burn-out een kans is om persoonlijk te groeien, mits we aandacht hebben voor dat proces.
Life counseling bij burn-outklachten
De jongeman erkent bijvoorbeeld dat hij zijn waarde voor een groot deel ontleent aan de buitenwereld; zijn prestaties. Tegelijk zou hij graag meer erkenning ontvangen, ook gewoon voor wie hij is als mens (nu met klachten). Lange tijd had hij het gevoel tekort te schieten, ook gevoed door ons huidige wereld- en mensbeeld.
Maar waar komt zijn behoefte aan controle vandaan? Wat is de tegenpool daarvan, is dat vertrouwen en loslaten? Wat heeft hij nodig om wat meer los te kunnen laten? De life counselor zoomt uit en samen onderzoeken ze deze grote vragen. De nieuwe woorden die de man vindt, kunnen hem kracht geven.
De life counselor gaat verder op onderzoek uit: wat inspireert jou, wie inspireren jou? De kernwaarden die voor hem belangrijk zijn lichten op in zijn verhaal. Hij geeft aan graag te bewegen in de natuur. Dat leidt niet tot erkenning vanuit de maatschappij, maar het vervult hem. En waarom gaat hij eigenlijk zo snel? Wat is er eng aan vertragen? De jongeman reflecteert en ontwikkelt een nieuw perspectief.
De life counselor biedt een open, empathische ruimte aan waarbinnen hij zijn verhaal kan inbrengen. Hij vertelt over wat hij wil, en hoe hij blijft vastlopen; over wat er niet is gelukt en over de angst dat het niet beter zal worden. Zijn ervaring leidt tot een gemis aan verbondenheid met zichzelf en anderen, en in plaats van zich te kunnen richten op het grote geheel – zijn dierbaren, zijn doelen – heeft hij het gevoel steeds weer teruggeworpen te worden op zichzelf en zijn klachten.
Op existentieel niveau kan het helpend zijn om de levensvragen te erkennen. Het is helpend om te verkennen wat de jongeman drijft om hard te werken; wat staat er op het spel? Wil hij van waarde ‘worden’ door succesvol te zijn in de ogen van anderen? De life counselor blijft bij de woorden van de cliënt en verkent het met hem.
Conclusie
Wanneer iemand een burn-out heeft, dan denk ik dat het goed is om de hulp in te schakelen van een burn-out coach. Burn-out is namelijk een ernstige fysieke en mentale ontregeling, en het kan een jaar duren om hiervan te herstellen. Burn-out coaches weten hoe we het fysieke herstelproces kunnen bevorderen (ademhaling, yoga nidra, sociaal contact, je veilig voelen, slaap hygiëne etc.). Zeker in de beginfase hebben mensen duidelijke adviezen nodig.
Wanneer er sprake is van burn-outklachten (een voorstadium), dan is life counseling helpend. Natuurlijk kan er nog steeds van alles spelen (verlegenheid, eenzaamheid, een zeer hoge werkdruk, liefdesverdriet), maar dat hoort bij het leven. De mens verlangt naar betekenis. Burn-outklachten zijn in dat licht een kans om tot nieuwe inzichten te komen. Wat is van waarde in het hier-en-nu? Kan ik mijzelf waarderen? Waar leef ik voor? De klachten zijn er niet ineens magisch mee verdwenen, maar de verkennende antwoorden op deze vragen geven ons wel de veerkracht om te blijven bewegen op het pad dat er nog niet is.
Als ik kijk naar mijn eigen ervaring, dan moet ik toegeven dat burn-outklachten iets zijn waar je niet zomaar vanaf bent. De wortels ervan kunnen vertakken tot in je vroege jeugd. Voor mij blijkt het helpend om deze klachten te interpreteren als boodschappers, die laten zien waar het nog knelt… Een kans om te oefenen met zelfliefde en zelfcompassie. Beter leren luisteren naar mijn lichaam en wat niet goed voelt, en andere keuzes durven maken. De klachten blijven trekken, lijken iets duidelijk te willen maken, en het is niet altijd duidelijk wat. Maar wanneer het wel duidelijk is, probeer ik te reageren. Ik ben minder gaan streven en doen alsof, ik ben schaamtelozer voor mijzelf gaan kiezen, ik ben op zoek gegaan naar werk waar ik me prettig bij voel, ik ben oprechter gaan communiceren, meer gaan mediteren, en ik ben na gaan denken over waar ik mijn energie aan wil besteden. Gewoon spelen – sporten – met vrienden en familie zijn, creatief zijn en de natuur opzoeken, dat blijkt voor mij essentieel. Niet omdat ik dan optimaal kan presteren, maar omdat die ervaringen mijn leven zin geven. Belangrijker nog: ik heb het feit geaccepteerd dat ik niet perfect ben. Degene die daar het meeste mee zat, was ikzelf. Zo gaven en geven burn-outklachten me altijd weer de kans om de weg terug te vinden naar mijzelf.
Meer over onze werkwijze.
Wil je als werkgever of bedrijfsarts een werknemer doorverwijzen naar i mindLife voor een traject van vier wandelgesprekken? Vul dan vrijblijvend dit formulier in.