Individuele veerkracht ontwikkelen: dat doen we samen

veerkracht

Veerkracht is in ieder aspect van ons biologische, psychologische en sociale wezen ingebouwd. We zijn erop gebouwd om opmerkelijk goed te functioneren, maar zijn veel te gecompliceerd om dat altijd volmaakt te doen en kunnen minder normaal worden als we werkelijk al onze probleempjes ten onrechte een psychische stoornis gaan noemen.”

Allen Frances in ‘Terug naar normaal’

Zie jezelf als een veer, die opzij buigt en uitrekt wanneer de omgeving druk uitoefent of aan je trekt. Wanneer er te lang en te hard aan je getrokken wordt, kun je verslappen. Een sterke veer is stevig en goed in meebewegen en terugveren.

Uiteraard is het een metafoor voor een hedendaagse behoefte: het vermogen om mee te kunnen veren maar vooral ook snel terug te kunnen veren wanneer het misgaat. Want dat de dingen vaak misgaan, dat is een gegeven. Ze vallen uit elkaar, verlaten ons, lopen anders dan gepland. De vraag is hoe jij snel terug kunt veren naar een staat van ‘ultiem’ persoonlijk succes en geluk.

Hieronder deel ik een zachtere kijk op individuele veerkracht. Ik denk namelijk dat veerkracht zoals we het nu vaak begrijpen, te veel als een (voor sommigen onhaalbare) individuele plicht wordt opgelegd.

De eigen dynamiek van de wereld

De wereld kent een ‘eigen dynamiek’, stelt psychiater Damiaan Denys. Hiermee verwijst hij naar de onvermijdelijke terugkeer van rampen, crises, verlieservaringen en teleurstellingen. We kunnen dit zien als de druk die de buitenwereld op jou als individu uitoefent. Jij veert mee, omdat je niet anders kan; soms wordt het wat te veel en is de rek eruit.

Hier komen we direct bij een eerste aspect van de ‘zachtere kijk’ op veerkracht. Wanneer we veerkracht begrijpen als ‘snel terug kunnen veren’, dan hebben we weinig aandacht voor de externe druk die op ons wordt uitgeoefend. En die druk verdient ook aandacht en inspectie. Soms ligt daar namelijk het probleem en dus ook de ‘oplossing’.

Werkdruk bijvoorbeeld. Je kunt een 60-urige werkweek doorkomen door een efficiënte, zeer ervaren, super-mindful-medewerker te worden; perfect eten, slapen en bewegen, mediteren, focussen, schrappen en begrenzen. Als het je lukt: knap! Maar is er niet een ‘menselijker’ oplossing die beter aansluit bij je diepere behoeftes, bij jou als mens? Is die externe druk het wel waard om je in te spannen en je in allerlei bochten te wringen?

Kortom: veerkrachtig zijn gaat voor mij in de eerste plaats over het inzetten van je vrije wil als reactie op externe druk. Een beetje minder gaan werken, zodat je wat terugveert. Maar de ‘eigen dynamiek’ van de wereld is op deze manier niet (geheel) oplosbaar. Aandacht voor de externe druk kan er ook uitzien als het erkennen van die druk. Hier denk ik aan de coronacrisis, voor sommigen een beangstigende en niet direct oplosbare situatie. Wanneer je je veer driftig terug probeert te duwen naar de oorspronkelijke staat, kost dat veel energie.

Veerkracht gaat dus over meer dan alleen het individu. Het gaat over de ervaring van externe druk. Soms kunnen we daarin iets verbeteren – de wereld verbeteren – en soms kunnen we de druk slechts ondergaan. In het laatste geval is er nog wel vrijheid in de houding die we aannemen.

Meebewegen met wat is

We kunnen gelukkig zijn, maar niet altijd. In een samenleving die decennia bezig is geweest met controleren, verbeteren, managen, groeien, versnellen en voorspellen zijn we gaan geloven dat we nu aanbeland zijn in een speeltuin waarin geluk een keuze is. De wereld kent echter nog steeds een eigen dynamiek. Je kunt je leven niet precies zo vormgeven als je voor ogen hebt en een (geluks)ervaring kun je ook niet zomaar ‘maken’.

Ik ben ‘fan’ van de positieve psychologie (hoe we kijken naar de wereld is van grote invloed op hoe we de wereld ervaren) en van leven in het nu. Ik heb me laten inspireren door de wijsheden van de Boeddha over het omarmen van wat is. Maar juist vanuit die ‘visie’ is er voor mij ruimte voor de ervaring van externe druk, emoties van falen, verdriet en woede, het accepteren van het ombuigen en uitrekken, het niet gelukkig zijn en niet terug kunnen veren, maar wel zijn met wat er is.

Een tweede aspect van een ‘zachtere kijk’ op veerkracht is voor mij dan ook het mee mogen en kunnen veren met wat op je afkomt, zonder veel weerstand te bieden, door los te laten. Misschien kun je terugveren, maar dat hoeft niet meteen. Soms kost geforceerd terugveren alleen maar meer energie.

veerkracht betekenis

In drie weken uit je burn-out

Victor Frankl schreef: “Het versnelde levenstempo van onze tijd beschouw ik als een – zij het vergeefse – poging tot zelfgenezing van de existentiële frustratie; want hoe minder de mens zijn levensdoel kent, des te meer versnelt hij op zijn levensweg het tempo.” Ik merkte dat ik knikte toen ik het las. We zijn aan het rennen, dat voelen veel mensen; richting succes en geluk als ultieme individuele prestatie; ‘uit de burn-out’, weg van de crisis.

Onze kijk op veerkracht is besmet door die maatschappelijke versnelling. Het moet een snelle beweging zijn, een assertief terugveren. Maar voor veel van ons is dat simpelweg te veel gevraagd. Het verwerken van externe druk vraagt om vertraging, bezinning, rust, genezen. Het is een beweging door kwetsbaarheid heen: omgebogen worden en dat verdragen. Een burn-out is een ‘probleem’, en de leus ‘in drie weken uit je burn-out’ is meer van hetzelfde.

Hoogsensitiviteit als collectieve kracht

Sommige mensen buigen sneller om dan andere. Denk bijvoorbeeld aan een hoogsensitief persoon (ik weet het, het is een wat omstreden term, maar we kunnen het eens zijn dat sommige mensen gevoeliger zijn dan andere) die moet werken in een drukke kantoortuin, en daarnaast mantelzorg levert en kinderen opvoedt. Zo iemand is vaak empathisch en betrokken bij alle activiteiten en het is dan ook sneller ‘te veel’. Te veel snelheid, verantwoordelijkheden, prikkels, verwachtingen…

Dat is hoogsensitiviteit als zwakte. Maar het is ook een kracht. De spreiding in gevoeligheid is waarschijnlijk ontstaan om te kunnen overleven als soort. Zeer opmerkzame, empathische en zorgzame individuen zijn nodig om bepaalde taken te vervullen die helpen bij ons voortbestaan: subtiele gevaren opmerken, problemen bij soortgenoten signaleren, zorgen en verzorgen. Ook nu vervullen gevoelige mensen onmisbare rollen in onze samenleving.

Het is verstandig om te onderzoeken wat een gezonde omgeving is voor hoogsensitieve personen, zodat ze niet steeds hoeven om te buigen. De coronacrisis – en nu spreek ik ook voor mezelf – heeft al laten zien hoe dat eruit kan zien. We hebben allemaal baat bij de kracht van gevoeligere mensen, dus is het ook een gemeenschappelijke taak om ervoor te zorgen dat de externe druk draaglijk is. Conclusie: veerkracht is geen individuele taak.

Hoe train je je veerkracht?

Het ‘vervelende’ aan dit soort opiniërende artikelen, is dat je na het lezen ervan vaak weinig concreets kunt doen met de aangeboden informatie. Dus laten we kijken naar een praktische vraag: hoe vergroot je je veerkracht? In de handboeken van psychologen vinden we vier ‘tips’:

  1. Verbinding. Als sociale wezens leven we van verbinding. Zonder verbinding gaan we dood. Daarnaast is verbinding misschien wel de belangrijkste bron van betekenis. Maak dus ruim tijd en aandacht vrij voor de mensen in je leven, en sluit je aan bij groepjes. Geef en ontvang.
  2. Welzijn. Goed voor jezelf zorgen maakt veerkrachtig. Denk aan: mediteren, mindfulness, gezond eten, sporten en dankbaarheid oefenen.
  3. Betekenis. Een gevoel van betekenis helpt je een crisis te doorstaan. En die betekenis is, zoals je hierboven las, voornamelijk te vinden in de verbinding met anderen. Kijk hoe je andere mensen kunt blijven helpen. Onderzoek daarnaast wat de zin kan zijn van jouw tegenslagen.
  4. Gezond denken. Gedachtes bepalen in grote mate onze ervaring. Onderzoek dus hoe je denkt over de tegenslagen die jou treffen, en of die gedachtes je helpen.

De valkuil blijft echter dat we veerkracht blijven zien als een individueel project waarin je moet slagen.

wat is veerkracht

Veerkracht: we doen het samen

Een volledig begrip van veerkracht gaat denk ik in de eerste plaats over het verleggen van onze focus van het individu naar de externe druk die überhaupt vraagt om veerkracht. In hoeverre ligt daar het probleem en de oplossing? Kunnen we iets verbeteren aan onze omgeving, zodat we minder druk ervaren? Zo niet, zijn we dan in staat om die druk te verdragen, het er te laten zijn? Dat is het tweede punt. Uitgerekt en omgebogen worden is niet iets wat snel en efficiënt gecorrigeerd hoeft te worden. Gun je jezelf de tijd om te genezen, te verwerken, op adem te komen? Een crisis is altijd een kans om te stoppen met rennen en om te bezinnen. Snel en veerkrachtig terugbuigen is soms meer van hetzelfde. En wanneer we ombuigen, zijn we kwetsbaar en afhankelijk. Wat we dan nodig hebben, is steun.

Lynn Berger schrijf in haar stuk over veerkracht voor De Correspondent: “In haar vlijmscherpe essay Resilience is Futile beschrijft sociaal geograaf Kristina Diprose bovendien hoe, in het vertoog rondom resilience [veerkracht], de verantwoordelijkheid voor welzijn bijna altijd bij het individu wordt gelegd. Net als gezondheid en geluk worden ook mentale weerbaarheid en veerkracht immers vaak gepresenteerd als karaktertrekken die je kan cultiveren, kan trainen. Wanneer dat niet lukt, wanneer je na het verlies van een geliefde of je baan of je huis diep in de put blijft, is dat als vanzelf je eigen schuld. Het werpt het individu terug op zichzelf, sterk en elastisch en weerbaar, maar ook, uiteindelijk, alleen.”

Zo hoeft het niet te zijn. i mindLife biedt ondersteuning aan mensen die omgebogen zijn door druk van buitenaf: verlies, ziekte, versnelling, werkdruk… We ‘behandelen’ geen individuen, we bieden steun… Vertragen, reflecteren, bezinnen. Bezinnen op wat belangrijk voor je is, wat je wil en hoe je om kunt gaan met kwetsbaarheid. Dat is een stuk makkelijker wanneer er iemand bij je is, want veerkracht, dat doen we samen.

Nieuw aan ons aanbod is dat we de life counseling (geestelijke verzorging) aanbieden aan het bedrijfsleven, waar dit aanbod voorheen nog niet zo toegankelijk was. Iedere organisatie, iedere medewerker met een oog voor zingeving kan bij ons terecht.