Een uitdaging en een kans: zingeving ten tijde van de corona- en klimaatcrisis
‘Dat waait wel over’, was mijn eerste reactie toen het coronavirus ons kikkerland bestormde. ‘Ik blijf mijn energie steken in werk, vriendschappen en hobby’s.’
Inmiddels zijn we twee jaar verder. De pandemie raakt jou nu waarschijnlijk in verschillende levensdomeinen. Je ziet je geliefden en collega’s minder vaak, je sport wellicht niet zoals je zou willen, je bent je baan kwijtgeraakt of je bent ziek. Deze ongekende situatie kan, als het tegenzit, leiden tot angstklachten, zorgen, eenzaamheid en gepieker.
Goed, ik kan er niet meer omheen. In mijn bewustzijn werd de klimaatcrisis de afgelopen twee jaar vreemd genoeg het kleine broertje. Die is er ook nog.
Wat doet deze onheil met onze belangrijke existentiële basisbehoefte, de behoefte dat ons leven de moeite waard is, zin heeft? Die vraag stel ik niet omdat we verwend zijn en geluk willen afdwingen, maar omdat we zonder zingeving niet kunnen leven.
Psychische klachten zijn begrijpelijk
Zowel de klimaat- als de coronacrisis kunnen leiden tot een ervaring van machteloosheid: de handen in het haar. Hoe kan je als passagier de koers van de Titanic veranderen? We worden geconfronteerd met het leven – thuiswerken, zorg voor de kinderen, hogere energieprijzen – en ziekte, de dood; en onze invloed is beperkt. Religie vertelt ons niet meer hoe het allemaal zit en dat kan overweldigen.
Ik vind het begrijpelijk dat dit bij veel mensen leidt tot psychische klachten. Want wat doe je als de gebruikelijke manieren van genieten je worden afgenomen, wanneer onzekerheid en eenzaamheid dagelijkse kost zijn geworden?
We kunnen boos worden, in verzet gaan, controle uitoefenen, of ontkennen. We kunnen ons gaan isoleren, de moed opgeven, ons laten verrassen door pessimisme. Terechte reacties, maar hoe verder?
Een nieuw perspectief op de realiteit
Er ligt een conceptuele deken over de realiteit. Hiermee bedoel ik dat mensen zó goed zijn geworden in het nadenken over zichzelf, andere mensen en de wereld, dat ze de werkelijkheid niet meer ervaren zoals ze werkelijk is.
Zo denken we over onszelf dat we zelfstandig, gelukkig, geliefd, knap en succesvol moeten zijn. Over de wereld denken we dat ze maakbaar is, dat de wereld bestaat uit dingen die we kunnen toe-eigenen en dat andere mensen zelf verantwoordelijk zijn voor hun geluk en succes. En hoe moeten we leven? We moeten presteren, concurreren, consumeren en genieten. Het is nogal wat.
Steeds meer filosofen stellen dat juist dit mens- en wereldbeeld ervoor heeft gezorgd dat we nu in crisis leven. Nu is het dan ook de ideale tijd om je opnieuw af te vragen wie je bent en waarom je bestaat; nu het tekort van de oorspronkelijke conceptuele deken aan het licht komt.
Filosofen als Andreas Weber en Jeremy Lent menen dat een nieuw mens- en wereldbeeld, een accuratere conceptuele deken, ons kan redden. Zij integreren de nieuwste inzichten uit de wetenschap om aan te tonen dat mensen niet egoïstisch zijn maar juist goed kunnen samenwerken, om te laten zien dat er overal leven is, en dat alles om ons heen bestaat omwille van al het andere.
Verwondering voor wat er is
Is dit niet gewoon een vlucht in de filosofie? Ik denk het niet. Ecoloog en filosoof Matthijs Schouten was laatst te zien in de documentaire ‘De natuurlijke mens’. Een mooi portret, waarin hij studenten een opdracht gaf: wandel eens door de natuur en laat je ergens door raken. Wat trekt je aandacht? Stop en blijf observeren, zonder de conceptuele deken. Zeg niet ‘dit is gewoon een plantje’, maar kijk naar wat er werkelijk is. Doe dat 15 minuten lang.
De studenten ontdekten hoe bijzonder alles om ons heen is en hoe weinig aandacht we daarvoor hebben. We maken onderdeel uit van een levend, complex, steeds veranderend ecosysteem.
Ik ben client, en jij de therapeut, of andersom dat maakt me eigenlijk niet uit
Onze levensbeschouwing (ons mens- en wereldbeeld) bepaalt ons gedrag. Of anders geformuleerd: waarden bepalen de keuzes die we maken. Vanuit dat inzicht denk ik dat bovenstaande filosofen iets belangrijk op het spoor zijn. De weg vooruit bestaat uit het formuleren van nieuwe antwoorden op de vragen naar wie we zijn en waarom we bestaan.
Ik moet denken aan een optreden van mijn huisgenoot Wouter van de Wal, lichaamsgericht therapeut in opleiding.
Hij zong:
Ik ben client, en jij de therapeut
Of andersom dat maakt me eigenlijk niet uit
Want wij zijn mensen, verbonden met elkaar
In dat contact vindt onze heling plaats
De zinnen troffen me. Inderdaad, de psychische hulpverlening is iets bijzonders. Als life counselor herken ik het ondergeschikte belang van een ‘rolverdeling’. Twee mensen ontmoeten elkaar en het is niet zo dat de een alle antwoorden heeft. We zoeken samen naar nieuwe perspectieven en gaan moedig voorwaarts. Een mooie intentie voor de maatschappij als geheel.
Conclusie
Zonder de corona- en klimaatcrisis zouden we een positiever toekomstbeeld kunnen hanteren. En in het hier en nu zouden we meer gemeenschap ervaren. De huidige situatie berooft ons dan ook van zin.
De weg vooruit is gelegen in het gezamenlijk formuleren van een nieuw mens- en wereldbeeld, een nieuwe conceptuele deken. Zodat we de natuur niet meer toe-eigenen en elkaar gaan helpen in plaats van beconcurreren. Minder consumeren, doordat we een hernieuwde verwondering voelen voor het hier en nu.
In de grote stad kan dat een uitdaging zijn, dus ga vooral zo nu en dan het bos in. Bij i mindLife bieden we individuele life counseling trajecten aan aan werknemers in heel Nederland, veelal buiten. Tijdens de gesprekken kun je met een life counselor onderzoeken wat er voor jou werkelijk toe doet en waar je naar op weg bent. Juist nu is dat iets waar veel mensen behoefte aan hebben.