Presentiebenadering: de kern van het begeleiden bij levensvragen

Als je niets voor iemand kunt doen, kun je er altijd nog voor iemand zijn.

In essentie gaat life counseling over ‘helpen wanneer er geen oplossingen zijn’. Wanneer je een dierbare verliest, je motivatie helemaal kwijt bent, niet kan voelen wie je bent – kortom, wanneer er levensvragen opkomen – dan beschikken we niet over pasklare (snelle) antwoorden en oplossingen. Dat geldt voor zowel de cliënt als de life counselor. Met resultaatgerichte coaching doen we de emotionele pijn en de onderliggende levensvragen veelal tekort. Bovendien is er dan het risico dat we gaan werken vanuit de gedachte dat er iets mis met jou is, terwijl er bij jou een prangende en normale menselijke behoefte is aan zingeving.

Maar hoe gaat dat dan, life counseling, het helpen wanneer er geen oplossingen zijn? Hoe kunnen twee mensen in een gesprek tot betekenis en richting komen? In de opleidingen die onze counselors gevolgd hebben, vormt de presentiebenadering een wezenlijk onderdeel.

Wat is de presentiebenadering?

De presentiebenadering is een benadering van hulpverlening die uitgaat van ‘presentie’. Presentie betekent ‘aanwezigheid’, ‘er zijn’; dat je je als life counselor aandachtig openstelt voor de ander. De cliënt voelt zich dan volwaardig gezien en erkend.

De grondlegger van de presentiebenadering is filosoof Andries Baart. De benadering is ontstaan vanuit de vraag ‘wat is goede zorg?’. Deze vraag werd in onderzoek gesteld aan kwetsbare mensen en zij gaven aan dat goede zorg gaat over gezien worden en serieus genomen worden, niet in de steek gelaten worden en hulp krijgen van iemand die voelt als een vriend of vriendin.

De presentiebenadering wordt toegepast in allerlei professies, al vraagt het wel om een gedegen opleiding en ervaring. Andries Baart:

De presentie­beoefenaar biedt behalve de eigen (professionele) expertise en competenties ook zichzelf aan. Dat gebeurt transparant en methodisch. De presentiebeoefening start vanuit een latende modus, maar is uiteindelijk een praktische, competentievergende en professionele manier van doen waarin menslievende zorg (zoals Annelies van Heijst dat noemt) en hoogwaardige vakbekwaamheid hand in hand gaan. Het is een manier van doen die slechts verwezenlijkt kan worden met gevoel voor subtiliteit, vakmanschap, met praktische wijsheid en liefdevolle trouw. Hoewel deze manier van doen op het eerste gezicht misschien niet opzienbarend lijkt, is ze dat wel.

De presentiebenadering is kortom geen ’trucje’, het is eerder een levenswijze die je jezelf eigen kunt maken in je werk.

Wat de presentiebenadering niet is

We beschikken in Nederland over een verzakelijkte, marktgerichte en op productie georiënteerde zorgverlening. Dat is van invloed op de aard van de geboden zorg: die moet snel, succesvol, effectief en meetbaar zijn. Het unieke levensverhaal van de ander, en haar behoefte om gehoord en erkend te worden, raken zo in het gedrang. En dan is er nog maar weinig ruimte voor zingeving.

De presentiebenadering is niet:

• De methodiek belangrijker maken dan de ander.
• Werken volgens een vooraf opgesteld plan.
• Als life counselor de eigen visie opleggen.
• Stoppen wanneer problemen onoplosbaar blijken.
• Puur werken vanuit een professionele titel.

Dat is een mooi opstapje naar wat de presentiebenadering wel is, te beginnen bij enkele vertrekpunten.

Belangrijke vertrekpunten

De presentiebenadering komt voort uit een aantal belangrijke overtuigingen of aannames, waaronder:

• Zorg is relationeel. Zorg gaat over meer dan medische handelingen of de toepassing van protocollen. Goede zorg vraagt om elkaar werkelijk zien en begrijpen. Pas in een relatie wordt duidelijk wat voor deze persoon goede zorg is, wat helpt.
• Geen methode, maar werkprincipes. Een methode zit in de weg wanneer je je op iemands (levens)perspectief probeert af te stemmen. De presentiebenadering is dan ook geen methode. Wel zijn er werkprincipes: de life counselor heeft een open agenda, en blijft de ander trouw en nabij.
• Het levensverhaal onderzoeken. Wat voor de een goede begeleiding is, is dat voor de ander niet. Het is van belang dat begeleiding wordt afgestemd op iemands unieke levensverhaal en persoonlijke verlangens.

Waar het om gaat, is dat de life counselor recht doet aan de menselijke waardigheid van de unieke ander. Er is een ander mens, niet iemand die slechts behandeld moet worden, waarna de zakelijke relatie direct en zonder omkijken ten einde komt.

Acht kenmerken van de presentiebenadering

We kunnen deze benadering herkennen of omschrijven aan de hand van de volgende kenmerken:

1. Vrij zijn voor: de life counselor is beschikbaar voor wat de cliënt inbrengt.
2. Openstaan voor: de life counselor probeert zijn vooroordelen aan de kant te zetten.
3. Een aandachtige betrekking aangaan: de life counselor verplaatst zich in de leefwereld van de ander.
4. Aansluiten bij het bestaande: respect voor het verhaal van de ander en diens beleving van dat verhaal.
5. Perspectiefwisseling: de life counselor ervaart de wereld tijdelijk vanuit het perspectief van de ander.
6. Zich aanbieden: de life counselor biedt de eigen mogelijkheden aan de ander, waaronder taalvaardigheid, kennis van welzijn en zingeving, het vermogen van presentie.
7. Geduld en tijd: niet volgens een plan werken, maar aansluiten bij wat de ander nodig heeft.
8. De trouwe toeleg: de life counselor blijft betrokken, ook wanneer het allemaal ‘niet lukt’.

Uit deze acht kenmerken volgt dat een life counselor aansluit bij de taal en de logica van de cliënt. Het gesprek mag alledaags zijn.

De bijdrage aan zingeving

Ieder mens heeft behoefte aan verbondenheid. Het geeft voldoening wanneer je je echt gehoord en geborgen voelt bij iemand. Het leven wordt draaglijker wanneer er echt naar je geluisterd wordt, ook wanneer er geen oplossingen zijn. Zo levert deze benadering een bijdrage aan zingeving. Maar het gaat verder: wanneer je als cliënt de ruimte krijgt om je eigen perspectief te onderzoeken, kun je zelf tot betekenis en richting komen. Wanneer jou een bepaald stappenplan wordt opgelegd, kun je hierin geremd worden.

De presentiebenadering is kritisch tegenover het maakbaarheidsgeloof. Ze is primair gericht op het zoeken naar een bevredigende relatie tot het eigen leven, ook wanneer dat leven niet loopt als gepland. Zo vallen presentie en zingeving mooi met elkaar samen.