Kleine rimpelingen
De zin van het leven kent vele gezichten.
De vele gezichten van de zin van het leven
In zijn boek presenteert Yalom ‘de vele gezichten van de zin van het leven’, te beginnen bij altruïsme (1). Op zoek naar betekenis kunnen we onszelf afvragen wat we bij willen dragen aan het leven van anderen, door onze focus te verleggen van onszelf naar de ander. Welke rimpelingen willen we teweegbrengen?
‘Naast’ altruïsme (1) is ook de inzet voor een bepaald hoger doel (2) een mogelijkheid om betekenis te ervaren. Door je te weiden aan een taak die jouzelf overstijgt en waarvan je inspanningen als rimpelingen voorbij je dood door kunnen werken. Dat kan ook iets kleins zijn. Een voorbeeld is het manuscript van Victor Frankl; hij wilde koste wat het kost zijn inzichten delen met de wereld.
Ten derde is, aansluitend op voorgaande, een creatief leven volgens Yalom een betekenisvol leven. Hij doelt niet alleen op kunstenaars die iets moois of inspirerends maken – op zichzelf een betekenisvolle activiteit – maar breder op ‘creatief leven’; creativiteit als levenshouding.
Hoe zit het, ten vierde, met ‘genieten van het leven’? Frikadellen, het EK-voetbal, carnaval, champagne op het strand, zonsondergangen… ze zijn misschien wel betekenisvol te noemen, want we vieren het plezier dat in het leven gevonden kan worden. Bovenstaande drie bronnen van betekenis zijn – mocht je er zo naar willen kijken – in zekere zin ook verbonden aan dit vierde gezicht van zinvolheid. Iets voor anderen doen, werken aan een hoger doel, en creativiteit… misschien zijn deze wegen eerst uitdagend, maar ze brengen ons vaak plezier (of ‘geluk’), ook al is dat niet het initiële doel.
Ten vijfde spreekt Yalom over zelfactualisatie als een bron van persoonlijke betekenis. Zoals een eik ‘zichzelf wordt’, worden wij een volwaardige volwassene. Om dit te bewerkstelligen, moeten we soms weerstand bieden tegen de richting waarin de maatschappij ons duwt:
“In fact, Maslow views society as an obstruction to self-actualization because it so often forces individuals to abandon their unique personal development and to accept ill-fitting social roles and stifling conventionality. I am reminded of an old psychology text where I once saw two pictures, juxtaposed. One showed children playing with one another in all the freshness and spontaneity of childhood exuberance and innocence; the other, a crowd of New York subway travelers with vacant stares and mottled gray faces dangling lifelessly from the subway straps and poles. Under the two pictures was the simple caption: “What happened?” (Existential Psychotherapy, p. 438).
Zelfactualisatie gaat over authenticiteit, je eigen pad.
Het najagen van plezier en zelfactualisatie zijn individuelere bronnen van betekenis in vergelijking met de andere bronnen. De overige gezichten van betekenis gaan juist over zelftranscendentie, het zesde gezicht. Het leven begint bij jezelf, wanneer je jonger bent, maar daar eindigt het niet: “…one comprehends oneself in order not to be preoccupied with oneself.” (idem, p. 439).
Geestelijke vrijheid
In het boek ‘Man’s search for meaning’ (1945) beschrijft de psychiater en Auschwitz-overlevende Victor Frankl (1905-1997) over zijn ervaringen in de concentratiekampen. Hij laat zien hoe je altijd vrij bent in de houding die je kiest ten opzichte van je situatie. Je beschikt over geestelijke vrijheid.
Frankl zag dat de ‘wil tot betekenis’ bij iedere gevangene sterk aanwezig was, maar dat het veel mensen niet lukte de zin te vinden in die toen zo grauwe omstandigheden. Hij zag dat een mens zijn levenskracht en veerkracht verliest wanneer de wil tot betekenis onbeantwoord blijft.
Een aantal zaken zorgden bij Frankl voor het gevoel dat zijn leven nog zin had:
- Hij bleef trouw aan zijn persoonlijke overtuigingen;
- mooie herinneringen;
- de liefde voor zijn vrouw;
- de liefde voor de natuur;
- levensdoelen: hij wilde overleven en een manuscript publiceren.
In de houding die we kiezen, door onze geestelijke vrijheid in te zetten, kunnen we zin ontdekken: moedig aanvaard lijden. Dat komt samen in twee woorden: ondanks alles… Ook te midden van minder extreme omstandigheden kunnen we zin ontdekken.
